Cleopatra (50th Anniversary Edition)

Cleopatra is het verhaal over de gelijknamige Egyptische koningin. Omdat broer Ptolemaeus en zus Cleopatra (Elizabeth Taylor) elkaar de troon van Egypte niet gunnen, komt de Romeinse heerser Julius Caesar (Rex Harrison) naar Alexandrië, Egypte. Cleopatra weet Caesar in te palmen en zorgt ervoor dat Caesar Ptolemaeus naar het front stuurt, zodat zij de koningin van Egypte kan worden. In ruil voor zijn eed aan haar, schenkt zij hem een zoon, zijn enige erfgenaam. Caesar gaat terug naar Rome waarna Cleopatra hem pas na drie jaar mag volgen. Maar dan maakt zij samen met haar zoon een groots entree, dit tot grote ergernis van de senatoren van Rome. In zijn waanzin van grootsheid wil Caesar keizer van Rome worden, maar Caesar wordt vermoord. Cleopatra en haar zoon vluchten terug naar Egypte. De macht in Rome wordt opgeëist door Marcus Antonius (Richard Burton), aanvoerder van de legers. Maar ook Marcus valt voor de charmes van Cleopatra en volgt haar naar Egypte. Octavius (Roddy McDowall), de geadopteerde zoon van Caesar, wil de macht over Rome en heeft de senaat achter zich staan. En zo ontstaat een verbitterde strijd tussen Octavius enerzijds en Marcus en Cleopatra anderzijds.

Cleopatra behoort tot een van de meest indrukwekkende en ook duurste producties in de geschiedenis van de filmindustrie. Indrukwekkend als je ziet wat er bereikt is zonder dat er gebruik is gemaakt van computeraanpassingen. Het toenmalige budget van $44 miljoen is, zeker voor 1963, astronomisch hoog. Elizabeth Taylor kreeg de enorme gage van $1 miljoen uitbetaald, toen de hoogste gage ooit. De enorm uit de hand gelopen kosten zorgden bijna voor een bankroet van filmmaatschappij Fox. Het duurde uiteindelijk tot 1973 voordat de film uit de kosten was en winst begon te maken. Je kunt gerust stellen dat een film als deze heden ten dage zeker niet meer op deze manier gemaakt zou worden. Zo’n film zou tegenwoordig voor een groot deel uit de computer komen. In 1963 niet, toen was alles nog ‘echt’; de vele duizenden figuranten, de decors als ook de vele kostuums. Ze geven alle blijk van de grote klasse van deze film. Maar een film bestaat niet alleen uit decors en je kunt de kwaliteit niet aflezen uit het aantal gebruikte figuranten. Belangrijker zijn het verhaal en het spel van de acteurs. En dat is bij dit epos ook goed verzorgd. Een sterrencast met Elizabeth Taylor (Cleopatra), Rex Harriso (Julius Ceasar) en Richard Burton (Marcus Anthonius) zorgt voor sterk spel. Vooral Taylor is in een aantal scènes betoverend en uitdagend. Het verhaal zit goed in elkaar en volgt behoorlijk trouw de officiële lijn van de geschiedenis. De film gaat voornamelijk over de onderlinge relaties en intriges, waarbij de gevoerde strijd op het slagveld wat op de achtergrond staat. Naar huidige maatstaven is de film soms ook wat traag, zelfs wat lang uitgesponnen. Dat heeft meer met de huidige maatschappij te maken. Het blijft nog steeds een boeiend geheel en de ruim vier uur dat de film duurt voelt niet aan als een lange zit.
De film is met de nodige tegenslagen tot stand gekomen. De productie startte al in 1959. Als de opnames in 1960 beginnen, wordt Elizabeth Taylor ziek. Door het hierdoor ontstane uitstel geeft regisseur Rouben Mamoulian het stokje over aan Joseph L. Mankiewicz. Die had een aantal jaren daarvoor al een film gemaakt over Julius Caesar en was reeds bekend met de materie. Door de ziekte van Taylor werden de opnames verplaatst van Engeland naar Italië. De reeds in Engeland opgenomen scènes werden vervangen door in Rome gedraaide scènes.
Het liefdesduo in de film, Elizabeth Taylor en Richard Burton, heeft ook in het dagelijks leven een stormachtig liefdesleven gekend. Hun relatie begon tijdens de opnames van Cleopatra en ze speelden daarna nog samen in tien films. Hun relatie was echter wel een belangrijke reden om de film als één geheel uit te brengen. Het was de wens van regisseur Mankiewicz om twee films van elk drie uur te maken. Eén met Cleopatra en Julius Caesar en één met Cleopatra en Marcus Antonius. Door de inmiddels beruchte relatie tussen Taylor en Burton durfde Fox het echter niet aan om twee films uit te brengen, waardoor het uiteindelijk tot één film van vier uur werd teruggebracht.
In 1963 kreeg Cleopatra negen Oscar-nominaties, waarvan er vier werden verzilverd. Eén daarvan ging, niet onverwacht, naar de art-direction.
Er bestaan een aantal versies van Cleopatra. De oorspronkelijk versie, de director’s cut, duurde ruim zes uur. Daar dit toch echt te lang werd geacht is een versie van vier uur gemaakt, die alleen op de première te zien is geweest. De director’s cut is uiteindelijk nooit meer boven water gekomen. Voor de uiteindelijke bioscooprelease is nog eens ruim 45 minuten beeldmateriaal verwijderd, waardoor de film op bijna 190 minuten uitkwam. De versie die hier op Blu-ray Disc is uitgebracht is de vier uur durende versie van de film.

In 2002 werd Cleopatra al uitgegeven op DVD. Je kunt hier onze review nog eens doorlezen. De bespreking hieronder betreft de nieuwe Blu-ray Disc-uitgave, die als ondertitel 50th Anniversary Edition heeft meegekregen. Een ondertitel die op de zaken vooruit loopt, want de ‘echte’ 50e verjaardag van deze film is pas in 2013.

Beeldkwaliteit

Cleopatra staat in een beeldformaat van 2.20:1 op deze Blu-ray Disc-uitgave. Dat is het originele formaat van het 65mm negatief of de 70mm-print voor de bioscoop. Er bestaat ook een 35mm-print voor de bioscoop, die een 2.35:1 beeldformaat heeft. De film staat op twee 50 GB dubbellaags discs, die voor ruim 46 GB zijn beschreven. De wissel naar de 2e disc bevindt zich in de pauze van de film, die ook als zodanig op de schijfjes is meegenomen. Het beeld heeft een resolutie van 1080/24p, dus 1080 beeldlijnen progressief met 1920*1080 beeldpunten en een beeldsnelheid van 24 beelden per seconde. Voor de encodering van het beeld is gebruik gemaakt van de MPEG-4 AVC videocodering.

Fox heeft werkelijk prachtig werk afgeleverd met de remastering van Cleopatra en het overzetten hiervan naar Blu-ray Disc. Het laat op een geweldige manier de overvloed aan kleuren, decors en fijne details zien. De kleurweergave is werkelijk fenomenaal. Het beeld is haarscherp en contrast en schaduwdetail zijn uitmuntend. Filmgrain is nagenoeg afwezig en dit zonder dat er zichtbare ruisonderdrukking is toegepast. Fox heeft een verstandige keuze gemaakt door de film te verdelen over twee schijven, waardoor ook compressie geen probleem oplevert. Het enige smetje is dat er regelmatig wat edge-enhancement te zien is. De transfer laat de epische beelden en weelderige art-direction van de film er op hun best uitzien. Werkelijk prachtig!

Geluidskwaliteit

De belangrijkste geluidstrack op deze Blu-ray Disc van Cleopatra is een Engelstalige DTS-HD Master Audio 5.1 (16bit/48kHz) track. Voor de puristen onder ons is er ook de originele 4.0-stereo track beschikbaar in het Dolby Digital formaat (448 kb/s). Deze track werd gebruikt bij 35mm bioscoopvertoningen. Evenals bij het beeld is ook de kwaliteit van het geluid indrukwekkend goed. Zeker als je de leeftijd in ogenschouw neemt. Het geluid maakt voornamelijk gebruik van de voorste kanalen, waarbij de surroundkanalen heel subtiel voor de omgevingsgeluiden en muziek worden gebruikt. Heel af en toe worden de achterste kanalen voor een enkel geluidseffect gebruikt waar deze dan in split-surround worden weergegeven. Ook het LFE-kanaal wordt heel af en toe gebruikt, maar het laag is niet zo heel dominant aanwezig. Dat is een van de beperkingen van de opnametechniek ten tijde van de filmopnames. De geluidstrack heeft een zeer brede stereospreiding. Dit komt doordat men toentertijd gebruik maakte van het Todd-AO-systeem (waar Elizabeth Taylor overigens de rechten voor had) waarbij vijf frontkanalen gebruikt werden om de stemmen ‘mee te laten lopen’ over het zeer brede scherm, al naargelang de positie van de karakters in beeld. Als je frontspeakers wat ver weg staan van je beeldscherm klinkt dit mogelijk wat onnatuurlijk, het is in ieder geval even wennen. Door de digitale (re)mastering klinkt de track wel wat scherp in het hoog, iets dat je vaker tegenkomt bij geremasterde oude geluidstracks.

Extra's

De film Cleopatra is verdeeld over twee discs. Het gedeelte voor de pauze staat op de eerste schijf, het gedeelte na de pauze op de tweede schijf. Beide discs hebben een breedbeeld menuscherm met beelden uit de film als achtergrond. De extra's zijn keurig verdeeld over beide schijven. In vergelijking met de DVD-uitgave zijn er nu nog meer extra's aanwezig. De extra’s op de eerste schijf zijn in HD-resolutie, die op de tweede schijf (ook aanwezig in de DVD-uitgave) zijn in SD-resolutie, behalve waar vermeld. Alle extra’s zijn voorzien van Nederlands ondertiteling.

Audiocommentaar
De acteurs Martin Landau en Jack Brodsky geven samen met Chris Mankiewicz en Tom Mankiewicz, de zonen van regisseur Jospeh L. Mankiewicz, hun commentaar tijdens het kijken naar de film. Er worden veel herinneringen opgehaald. Zeker het beluisteren waard.

Boekje
Een klein boekje met informatie over de film. Wat opvalt is de slechte vertaling van de teksten vanuit het Engels.

Disc 1

Cleopatra Door de Eeuwen Heen: Een Culturele Geschiedenis (8 min)
Stuart Tyson Smith, professor antropologie aan de universiteit van Santa Barbara, houdt een betoog over hoe Cleopatra (de persoon, niet de film) over het algemeen wordt geportretteerd in films en op schilderijen. Daar wordt ze vaak sensueel en vol pracht en praal getoond, terwijl ze er in werkelijkheid veel eenvoudiger en soberder uitgezien moet hebben.

Cleopatra’s Ontbrekende Beelden (8 min)
Men is al jaren op zoek naar het filmmateriaal van de langste versie van Cleopatra, uit de zes uur durende versie die Joseph L. Mankiewicz in eerste instantie heeft gemaakt. Men is de hele wereld overgevlogen, op zoek naar dit ontbrekende materiaal, maar het is nergens meer te vinden en de vraag is of het nog wel bestaat.

Fox Legacy met Tom Rothman (30 min)
Tom Rothman, zelf producent van een andere Fox “rampenfilm” Titanic doet in de TV-uitzending Fox Legends uit de doeken hoe Cleopatra zo uit de hand kon lopen qua kosten en opnametijd. Het is niet in één antwoord te omschrijven, vele factoren hebben hier invloed op gehad. Opvallend is wel dat dezelfde fouten elke keer weer opnieuw gemaakt werden bij het filmen.
Dit item is in SD-resolutie met een 4x3 beeldformaat.

De Cleopatra Geschriften: een Persoonlijke Correspondentie
Jack Brodsky en Nathan Weiss waren de publicisten van 20th Century Fox ten tijde van de opnames van Cleopatra. De een zat in New York, de ander op de set in Rome. Via brieven en telegrammen hielden ze elkaar op de hoogte van de situatie op de filmset. In dit item kun je deze briefwisseling nalezen.

Disc 2

Cleopatra: De Film die Hollywood Veranderde (119 min)
Een prachtige documentaire van bijna 2 uur, waarin we een uitgebreide impressie te zien krijgen van alles wat met de film Cleopatra te maken heeft. Vanaf het eerste moment dat het idee voor de film ontstond, de enorme problemen die men ondervond tijdens het opnameproces tot en met het uiteindelijke product. Zeer de moeite waard.

De Vierde Ster van Cleopatra (9 min)
Een korte making-of-documentaire die toentertijd gemaakt is. Vooral het immense werk voor de bouw van de sets is te zien. Maar ook de organisatie rond de enorme aantallen figuranten komt aan bod.

Fox Movietone News (6 min)
Een tweetal korte originele nieuwsfilmpjes uit 1963 (in zwart/wit) over de premièrevoorstellingen van de film in Hollywood en New York.

Bioscooptrailers (10 min)
Drie verschillende bioscooptrailers van de film.
- Theatrical Trailer A (4:40 minuten) 2.35:1 beeldformaat
- Theatrical Trailer B (0:44 minuten) 1.78:1 beeldformaat
- Theatrical Trailer C (4:39 minuten) 2.35:1 beeldformaat

De film Cleopatra vertelt het verhaal van deze Egyptische koningin tijdens haar regeerperiode in de eerste eeuw voor Christus. Het is een ware klassieker onder de bioscoopfilms. En terecht. Het is een zeer indrukwekkende film waarbij bijna 50 jaar geleden kosten noch moeite zijn gespaard om een onvergetelijke indruk achter te laten. De beelden zijn prachtig, de decors zijn fenomenaal en het acteerwerk is erg goed. De bijna 50 jaar oude film is door Fox volledig geremasterd en staat met een zeer goede beeld- en geluidskwaliteit op twee Blu-ray Discs. Beide discs bevatten een flink aantal extra's, meer nog dan op de DVD-uitgave uit 2002. Deze mooie uitgave zal in geen enkele collectie misstaan.

Deze uitgave is beschikbaar gesteld door Fox Home Entertainment.

Lees meer

• Vorige: Transformers: Dark of the Moon (DVD)
• Volgende: One Day (Blu-ray)