PDA

Bekijk de volledige versie : Béla Lugosi



Dennis Vansant
14-01-2008, 03:26
http://st.blog.cz/a/avenosferatu.blog.cz/obrazky/13021376.jpg

Béla Lugosi werd geboren als Béla Ferenc Deszõ Blaskó op 20 oktober 1882 in Lugos, Hongarije. Dit dorpje, dat nu Lugoj heet en onder Roemeens bewind valt, lag op de grens met Transsylvanië, een streek die al sinds vroeg in de 19de eeuw in de Duitse literatuur (en vooral later door een roman van de hand van een zekere Bram Stoker) zou bekend staan als mystiek oord en plek waar allerlei bovennatuurlijke dingen gebeurden. Hij werd vermoedelijk geboren als zoon van een bakker, zo staat er oorspronkelijk netjes opgeschreven in het geboorteregister. Later is dat beroep doorgekrast en werd er "bankier" van gemaakt. Het is tot op heden onduidelijk of het hier om een foutje ging, of dat Lugosi zijn bescheiden afkomst wilde verdoezelen, zoals hij dat in Hollywood altijd had gedaan. Het was voor de acteur die later Dracula talloze keren zou gaan spelen immers een goeie carrièrezet om te beweren dat hij ooit zelf een graaf was geweest in Transsylvanië.

Hij maakte zijn middelbare school nooit af (later zou hij in Amerika zelfs liegen dat hij op Oxford had gezeten) en nam in 1901 op 18-jarige leeftijd de beslissing om zijn leven te wijden aan het theater. Rond deze periode begon hij zich ook Lugosi te noemen, afgeleid van zijn geboorteplaats. Hij was een graag gezien acteur op de planken van Boedapest, en had de prachtige rollen zoals Hamlet, MacBeth en Faust voor het uitzoeken. Tijdens de Eerste Wereldoorlog deed hij mee in allerlei filmpjes en zou tijdens zijn legerdienst zelfs even als beul gefungeerd hebben. Na de oorlog keerde hij al snel terug naar het toneel, waar hij één van zijn meest memorabele rollen zou vertolken: die van Jezus Christus in een passiespel georganiseerd door de lokale parochie. Enkele jaren later emigreerde hij met zijn eerste vrouw, Ilona Szmik, naar Berlijn. Daar zou zij kort blijven, voor de twee besloten een einde te maken aan hun huwelijk en zij terug zou gaan naar Boedapest. Lugosi vergaarde in Duitsland voor het eerst naam en faam in het buitenland, en speelde er mee in talloze filmrolletjes, waaronder ook in Dr. Jeckyll and Mr. Hyde uit 1921, onder regie van Friedrich Wilhelm Murnau, die een jaar later (oh, ironie) Nosferatu: Eine Symphonie des Grauens zou maken, de piraatversie van de roman Dracula, geschreven door Bram Stoker in 1897. In 1920 besloot Lugosi ondanks zijn aanzienlijke status in Duitsland naar Amerika te emigreren om er zijn geluk te beproeven. Een lange zeereis bracht een berooide Lugosi in New Orleans. Hij sprak geen woord Engels en was niet bekend met de Amerikaanse gebruiken.

Béla trok naar New York en richtte er een theatergezelschap op in de Hongaarse gemeenschap, "The Red Poppy" (de rode papaver) genaamd. Hij deed er mee in talloze (voornamelijk Hongaars gesproken) stukken. Het bedrijf hield niet lang stand, maar het leverde hem wel de nodige publiciteit op. In 1923 kreeg hij zijn eerste Amerikaanse filmrol en zou in talloze stomme films gaan spelen.

In 1927 was het op de Londense West End razend succesvolle toneelstuk Dracula op Broadway aanbeland, maar de makers kampten met een strak budget. Men kon zich geen grote naam veroorloven om te casten als de graaf, tot men op Lugosi stootte: een knappe, donkere vreemdeling met een seksuele uitstraling om in de jaren '20 "u" tegen te zeggen. Lugosi zou de rol honderden keren gaan spelen. Het stuk maakte twee tournees langsheen de westkust van de Verenigde Staten, na een lange looptijd op Broadway. Een citaat uit de Los Angeles Times van maart 1928:

"De cijfers zoals genoteerd door de zusters en portiers zijn als volgt:
- Flauwgevallen: 110
- Luidkeelse gillen: gemiddeld 20 per opvoering
- Mannen die verzocht worden hun vrouwen naar huis te begeleiden: gemiddeld 10 per opvoering"

In 1930 zouden de opnames van een filmversie van start gaan, onder leiding van regisseur Tod Browning. Tot Lugosi's grote verontwaardiging was hij niet de eerste keus voor de rol van de graaf: dat zou Universal's horrorster Lon Chaney worden, ster van de stomme film. Helaas overleed Lon Chaney in 1930 aan kanker, en dus werd Lugosi gecast in een rol die hem zijn hele leven zou achtervolgen, en zijn hele carrière zou gaan herleiden tot het in feite min of meer herhalen van dat ene succes, in grote of kleine griezelrollen. Lugosi kreeg na het uitbrengen van Dracula volgens bepaalde berichten zelfs meer fanmail dan Clark Gable!

Privé ging het Lugosi echter niet zo voor de wind. Hij was al één keertje getrouwd, met Ilona Szmik, toen hij nog in Hongarije verbleef, maar dat huwelijk liep op de klippen toen hij besloot naar Amerika te trekken. Daar had hij nog twee mislukte huwelijken, met Ilona von Montagh en Beatrice Weeks, die respectievelijk 2,5 jaar en 4 dagen (!) duurden. In 1933 trouwde hij voor de vierde keer, met Lilian Arch, en dit werd uiteindelijk zijn huwelijk dat het langst stand zou houden: maar liefst 20 jaar. Een citaat van Ilona Montagh, Lugosi's tweede echtgenote:

"Béla was een geweldige minnaar, zowel op het scherm als ernaast. Als minnaar was hij een overdonderend succes, maar als echtgenoot was hij simpelweg een fiasco."

In deze omschrijving van Lugosi moet vast een kern van waarheid gezeten hebben, want de enige affaire die Lugosi voor het leven zou tekenen, leidde niet eens tot een huwelijk. Eind jaren twintig, toen hij nog steeds Dracula vertolkte op het toneel, had hij een turbulente affaire met Clara Bow, toendertijd het mooiste meisje in de filmindustrie. Een weinig verhullend naaktportret van de actrice zou in zijn studeerkamer hangen tot hij stierf, wat hem zijn eeuwige reputatie als rokkenjager behoorlijk in de hand werkte.

Vanaf de opkomst van collega-acteur Boris Karloff, die in 1931 (hetzelfde jaar als Dracula) een "monstersucces" had geoogst met zijn vertolking van het monster van Frankenstein, begon de carrière van Lugosi al bergaf te lopen en zou het nooit meer die ene piek bereiken die Dracula heette. Lugosi zou later beweren dat hij de opkomst van Karloff had kunnen vermijden door de rol van het monster aan te nemen toen hem dat werd aangeboden, maar dat is niet helemaal juist. Hij kreeg de rol wel aangeboden, maar na een screentest zagen de studiobonzen dat Lugosi er belachelijk uitzag als het monster, en besloten verder te zoeken naar een ander acteur. De regisseur die Lugosi had aanbevolen, Robert Florey, werd ook van het project gehaald en vervangen door James Whale. Doorheen de jaren '30 en '40 zou Lugosi als ondersteunende horrorfiguur vaak samen spelen met Karloff, die altijd als eerste op de affiche werd geplaatst. Hoe meer de twee samen speelden, hoe populairder Boris werd en hoe meer Béla op de achtergrond werd gedrukt.

Een andere factor die bijdroeg tot Lugosi's val in ongenade waren zijn vermoede banden met het communisme. Na de Eerste Wereldoorlog zou Lugosi een onderdeel zijn geweest van de Hongaarse afsplitsing van de Russische Communistische Partij. Over deze periode in zijn leven zou hij later erg vaag gaan doen. Hij werd zelfs even een lid van de Hongaarse regering, als hoofd van een afdeling die de rechten van theateracteurs moest beschermen. Hij vaardigde in die hoedanigheid een edict uit dat de Rode Garden van Lenin geen ondergoed van acteurs in beslag mochten nemen. Hoe ver de Communistische invloed van Lugosi reikte in Amerika is niet bekend, maar het nieuws van zijn vermoede betrokkenheid rond anti-Amerikaanse praktijken was genoeg om een schokgolf doorheen de studio's te sturen en Lugosi op alle mogelijke zwarte lijsten te plaatsen.

Alsof Lugosi het al niet moeilijk genoeg had om werk te vinden, betekende Frankenstein vs. The Wolf Man de definitieve doodsteek voor zijn carrière. Hierin speelt hij een soort cartoonversie van het monster, dat we later ook met hem zouden associëren: een houterige robot met strak vooruitgestoken armen, geenszins verband houdend met het monster dat Karloff ooit zo geniaal subtiel, maar toch onderhuids dreigend had gespeeld. Vanaf dat moment werd Lugosi van een gerespecteerd acteur herleid naar een soort kermisattractie, en trad op als graaf Dracula in low-budget toneelstukjes doorheen de Verenigde Staten. Hij mocht de rol nog een allerlaatste keer spelen in Abbott & Costello Meet Frankenstein, nog een relatief waardige afsluiter, aangezien deze prent wordt gezien als de beste horrorkomedie ooit gemaakt. In diepe financiële problemen, met een pasgeboren zoontje en een huwelijk dat op wankelen stond, begon de acteur een verslaving te ontwikkelen aan cognac en morfine. Dat werd pijnlijk duidelijk wanneer hij nog sporadisch op het scherm verscheen in tv-spotjes.

De laatste echte fase in Lugosi's carrière had een naam: Ed Wood Jr. Deze jonge regisseur wilde naam en faam maken in Hollywood als regisseur van science-fiction en horrorfilms, maar zou later zoals we allemaal wel weten bekend staan als de slechtste Hollywoodregisseur aller tijden. Lugosi zou nog B-rolletjes spelen in Wood's films Bride of the Monster en Glen or Glenda.

In 1954 besloot Lugosi de geruchtenmolen zelf de mond te snoeren en kwam openlijk uit voor zijn morfineverslaving. Hij liet zich opnemen in een ontwenkliniek en kwam daar succesvol weer uit, waarna hij een legendarisch interview gaf als de eerste Hollywoodacteur die ooit openlijk voor zijn drugsverslaving is uitgekomen. Inmiddels al over de 70 trouwde Lugosi nog een laatste keer op 25 augustus 1955 met Hope Lininger, een Draculafan in hart en nieren die hem had geschreven met het onderschrift "A Dash of Hope" (een straaltje hoop) toen hij in de ontwenkliniek zat. Het huwelijk kwam er echter veel te vroeg, en ze zouden zeker gaan scheiden, ware het niet dat Lugosi zou overlijden voor hij de kans kreeg de papieren te tekenen.

Béla Lugosi overleed op 16 augustus 1956, in zijn appartement in Hollywood Heights, vermoedelijk aan een hartaanval. De overlevering wil dat zijn lichaam werd gevonden met een script in de handen geklemd voor een film getiteld The Final Curtain, maar dat is nooit bewezen. Hij werd begraven in volledig Draculakostuum, in één van de capes die hij had gedragen tijdens de toneelbewerking. De cape die hij in de filmbewerking van Universal uit 1931 had gedragen, is momenteel nog steeds in het trotse bezit van zijn zoon, Béla Lugosi Jr., geboren uit het twintig jaar aanhoudende huwelijk met Lilian Arch.

Postuum dook Lugosi nog één keer op, zielig rondstrompelend in wat stil beeldmateriaal opgenomen door Ed Wood, in zijn Draculakostuum op een kerkhof. Dat materiaal werd samen met wat eerder geschoten snippers materiaal door Wood bij elkaar geplakt tot Plan 9 From Outer Space. Daarna zou de wereld Lugosi grotendeels vergeten, tot zijn klassieke rol van Dracula door toekomstige generaties via de tv, laserdisc en dvd ontdekt zou worden. Lugosi werd later gespeeld door Martin Landau in Ed Wood, waarvoor deze briljante acteur overigens ook een Oscar kreeg.

Enkele interessante links rond Béla Lugosi:
IMDb (http://www.imdb.com/name/nm0000509/)
Interview met Lugosi na ontslag uit de ontwenningskliniek (http://www.youtube.com/watch?v=EM88vyxN82k)
Lugosi's hoogtepunten in Dracula (1931) (http://www.youtube.com/watch?v=wlsMWua0ukQ)
A Tribute to Béla Lugosi (muziek: het Zwanenmeer, tweede akte, het thema van Dracula) (http://www.youtube.com/watch?v=dZ2ObnoXLpY)

Richard B.
16-01-2008, 09:37
Hij was memorabel in Dracula, maar Martin Landau's vertolking van hem in Tim Burton's Ed Wood is toch wel dat waardoor ik hem het best heb leren waarderen. Of het nou realistisch was of niet: het was een onvergetelijk karakter. :)

Patrick van den Hul
16-01-2008, 18:35
Hij was memorabel in Dracula, maar Martin Landau's vertolking van hem in Tim Burton's Ed Wood is toch wel dat waardoor ik hem het best heb leren waarderen. Of het nou realistisch was of niet: het was een onvergetelijk karakter. :)

Ik ken de beste man merkwaardig genoeg alleen maar uit Ed Wood, maar ik denk ook niet dat zijn films me aan zouden spreken. Ik heb geen moeite met oude films, maar ik denk dat veel van hem nog stamt uit het tijdperk van de stomme film?

Antonio 'Tony' Montana
16-01-2008, 18:58
ken deze man ook alleen maar uit "Ed Wood" van Tim Burton en van het liedje "Bela Lugosi's Dead" van Bauhaus.

Richard B.
16-01-2008, 19:14
Ik ken de beste man merkwaardig genoeg alleen maar uit Ed Wood, maar ik denk ook niet dat zijn films me aan zouden spreken. Ik heb geen moeite met oude films, maar ik denk dat veel van hem nog stamt uit het tijdperk van de stomme film?
Klopt ja. Maar hij werd pas bekend met geluidsfilms en natuurlijk voornamelijk met Dracula (die in de beginperiode van de geluidsfilm uitkwam).

Dennis Vansant
17-01-2008, 02:51
Inderdaad. Ongeveer alles wat hij in het tijdperk van stomme films had gedaan is achteraf relatief onbekend en onbemind gebleven. Lugosi is ook zo'n acteur die zijn voordeel haalde uit de introductie van het geluid, door zijn mysterieuze Oost-Europese accent. Dat kwam hem vooral ten goede als Dracula (natuurlijk) en ook als labknecht Igor in Son of Frankenstein en Ghost of Frankenstein.
Let wel: er zit (misschien zonder dat je het zelf besefte :)) ook een halve waarheid in je redenering: van vroege geluidsfilms zoals Dracula werden vaak ook stomme versies gemaakt, omdat veel bioscopen begin jaren '30 nog niet uitgerust waren met geluidsapparatuur. (Nota voor zij die het nog niet wisten: de allereerste geluidsfilm kwam uit in 1927, getiteld The Jazz Singer).
Lon Chaney Sr., de man die oorspronkelijk Dracula zou gaan spelen als het van de studiobazen afhing, was erg visueel ingesteld en wou zijn imago van "The Man of a Thousand Faces" niet verknallen door een gesproken rol. Let wel: de brave man heeft vlak voor zijn dood, in 1930, wel nog één sprekende film gedaan, maar niet eens in een horrorfilm, maar (ik geloof) in een romantische komedie.

Dennis Vansant
05-05-2008, 10:10
Effe wat nieuwe feitjes toegevoegd :)