Catch-22

Het is 1944. In het Middelandse Zeegebied worden door de Amerikaanse luchtmacht vele bombardementen uitgevoerd. Een van de militairen is Yossarian (Alan Arkin), een bommenrichter. Hij heeft echter weinig zin om de dood in gejaagd te worden, vooral aangezien de bevelhebber het aantal uitgevoerde missies om afgelost te kunnen worden telkens verhoogd. Om een vliegverbod te krijgen moet je echter officieel gek worden bevonden. Tegelijkertijd is iedereen die er voor kiest om ondanks de vele risico’s en gevaren door te blijven vliegen duidelijk getikt. En dus zijn degenen die om een vliegverbod vragen per definitie volledig bij zinnen, en kan het verbod niet toegekend worden. Er is een naam voor dergelijke uitzichtloze kringlogica: ‘Catch-22’. Tussen dergelijke onzinnige regels en zijn excentrieke collega’s moet Yossarian zich staande zien te houden. Vreemd genoeg lijkt hij, degene die voor gek verklaard wil worden, de enige rationele persoon op de luchtmachtbasis te zijn.

In 1961 verscheen de roman ‘Catch-22’, met als voornaamste thema de absurditeit van de oorlog. Het boek was geschreven door Joseph Heller, die tijdens de Tweede Wereldoorlog zelf bommenrichter was geweest. Veel van de mensen en gebeurtenissen uit zijn leven kwamen dan ook op de bladzijden van zijn eerste roman terecht. Na een moeizame start werd het boek een groot succes (mede door het uitbreken van de Vietnam-oorlog), met een verfilming als volgende logische stap. Het duurde echter vele jaren voor een geïnteresseerde studio gevonden werd. Uiteindelijk werd als regisseur Mike Nichols aangetrokken, die door het kassucces van The Graduate beschouwd werd als een van de grote talenten van de nieuwe generatie. Wat betreft het script koos Heller ervoor om niet zelf in de pen te klimmen, maar dit over te laten aan schrijver/acteur/regisseur Buck Henry (geprezen om zijn script voor The Graduate). Het eindresultaat werd destijds niet bepaald warm onthaald door de critici, waarschijnlijk mede door de vergelijkingen met het vrijwel gelijktijdig verschenen en meer toegankelijke M*A*S*H. Desondanks kreeg de prent van het publiek toch de internationale erkenning die deze verdient. Want een geslaagde film is het zeker! Op vrijwel alle fronten. Wat direct opvalt is de verbluffende cinematografie. Van begin tot eind loopt de film over van de prachtige shots en lange, ingewikkelde takes. Het grote budget straalt dan ook van het doek af. Onder meer in de prima effectscènes, die ook tegenwoordig nog kunnen overtuigen, en de grootse decors en setstukken. Wat te denken van de zeventien authentiek gerenoveerde bommenwerpers. Of de van de grond af gebouwde basis. Ook over het acteerwerk geen klachten. Alan Arkin is lekker op dreef in de hoofdrol, waarbij hij wordt ondersteund door goede cast van bekende en aankomende sterren. Waaronder Martin Sheen, Jon Voight en de legendarische Orson Welles. Zelfs Art Garfunkel, van het muzikale duo Simon and Garfunkel, brengt het er in zijn acteerdebuut heel aardig vanaf. Laatste troef van Catch-22 is het script, dat bol staat van de spitsvondige dialogen en scherp satirische situaties. Daarin komt het thema van het boek prima naar voren. Wel is de film vanwege de niet-lineaire structuur (veel flashbacks dus) af en toe wat lastig te volgen. Maar hou je je hoofd goed bij, dan krijg je er een zeer vermakelijke oorlogssatire voor terug.

Let overigens op: ondanks de ‘Alle Leeftijden’-classificatie is het duidelijk geen film voor jonge kijkers. Catch-22 bevat namelijk een aantal erg bloederige scènes, alsmede enig naakt. In andere landen heeft de film de meer toepasselijke leeftijdsaanduiding van 16 jaar gekregen. Lang leve kijkwijzer...

Beeldkwaliteit

Catch-22 is anamorf het schijfje gezet, met de originele verhouding van 2.35:1. In het audiocommentaar van deze DVD (waarover later meer) vertelt filmmaker Steven Soderbergh dat hij betrokken was bij de transfer. We weten niet in hoeverre we hem ervoor moeten bedanken, maar feit is dat de beeldkwaliteit uitstekend is. En dat terwijl de film alweer bijna 35 jaar oud is. Pluspunten zijn de mooi natuurlijke scherpte (zonder overmatig gebruik van edge enhancement) en de goede kleurweergave. Bovendien schitteren zaken als storende grain en hinderlijke compressieartefacting door afwezigheid. Toch zorgen enkele kleine probleempjes voor een puntje aftrek. Bij de begintitels (die overigens vergezeld gaan van complete stilte, dus begin niet meteen de kabels van de geluidsinstallatie te controleren) is wat telecine wobble zichtbaar, alsmede wat lichte aliasing. Een ander minpuntje is dat er enkele shots zijn waarin de nodige vuiltjes en beschadigingen opduiken. Meestal oogt het beeld gelukkig erg schoon. Wel zijn met vaste tussenpozen de bekende ‘cigarette burns’ te zien (zie het tweede screenshot). Maar deze kleine gebreken doen niet af aan de algehele kwaliteit van de transfer. Uitstekend beeld!

Geluidskwaliteit

Speciaal voor de DVD-release is het oorspronkelijke monogeluid van Catch-22 in de vorm van een 5.1-track gegoten. Het resulterende Dolby Digital 5.1-spoor (448kbit/s) valt op één punt erg tegen. Harde geluiden, waaronder geschreeuw en het gebrul van de motoren van de bommenwerpers, klinken namelijk erg scherp en overstuurd. Desondanks zijn de dialogen wel altijd goed verstaanbaar. Wat betreft het surroundgebruik levert het spoor aardige prestaties. De achterluidsprekers worden subtiel gebruikt voor muziek en ambiance, maar spelen ook een rol in wat meer geluidsintensieve scènes. Bijvoorbeeld bij het overvliegen van de bommenwerpers rond 0:12:37, waarbij zelfs netjes split-surround wordt toegepast. De activiteit van het LFE-kanaal blijft vaak onopgemerkt, maar dat neemt niet weg dat de track een ruime portie laag bevat. Gezien leeftijd en origine een acceptabel audiospoor. Op de Amerikaanse uitgave is tevens een track in het oorspronkelijke mono-formaat aanwezig, maar op deze R2-versie ontbreekt die. Puristen hebben dus pech.

Extra's

Gezien de leeftijd van Catch-22 is het niet vreemd dat we slechts een bescheiden aantal extra’s aantreffen. Een uitgebreidere behandeling qua extra’s zou gezien de kwaliteit van de film niet misstaan hebben, maar de aanwezigheid van de hieronder besproken commentaartrack maakt gelukkig het een en ander goed.

Audiocommentaar
In de commentaartrack van Catch-22 wordt regisseur Mike Nichols bijgestaan door collega-filmmaker Steven Soderbergh (Ocean’s 11, Traffic, Solaris), die min of meer fungeert als interviewer. Het is duidelijk dat hier twee vakmannen aan het woord zijn. Nichols is uiteraard de voornaamste bron van informatie, maar het blijkt dat de enthousiaste Soderbergh eveneens veel weet over Catch-22. Maar zelfs hij hoort van Nichols nog bepaalde dingen waar hij niets vanaf wist, en die de meeste kijkers ongetwijfeld ook over het hoofd hebben gezien (let bijvoorbeeld eens goed op het portret in de scène in het kantoor van Major Major). Daarnaast komen allerlei technische zaken en leuke weetjes aan bod, ook over filmmaken in het algemeen, alsmede de nodige anekdotes. Een uitstekend commentaar, dat het beluisteren meer dan waard is! Het spoor is overigens niet in het Nederlands ondertiteld, maar wel in het Engels.

Photo Gallery
Een collectie van achttien zwart-wit foto’s van voornamelijk de cast.

Trailer
De obligate trailer, die gepresenteerd wordt met anamorf 2.35:1-beeld en DD 2.0-geluid. Ondertiteling ontbreekt.

Informatieboekje
Naast de extra’s op de DVD bevat de verpakking tevens een tien pagina’s tellend informatieboekje (in kleur), met daarin de trackindeling en interessante productie-informatie.

Mede vanwege de niet-lineaire vertelstructuur is Catch-22 (1970) misschien niet de meest toegankelijke film ooit, maar er valt zeker veel positiefs over de prent te vertellen. Cinematografie, script en acteerwerk zijn namelijk allemaal top, en tillen deze satirische oorlogsprent wat ons betreft naar de klassieker-status. Wordt dit weerspiegeld in de DVD-uitgave? Nou, op één gebied zeker wel. Het beeld is namelijk uitstekend. Het 5.1-geluid kan daarentegen wat minder indruk maken. Ook qua extra’s valt er op het eerste gezicht weinig te beleven. Toevoegingen als een trailer en fotogalerie zullen immers niemand in de lucht doen springen van vreugde. Gelukkig heeft men de moeite genomen om een boeiende commentaartrack op te nemen, die de meerwaarde van de DVD aanzienlijk verhoogt. En daarmee kunnen we spreken van een nette uitgave van deze uitermate vermakelijke oorlogssatire!

Deze uitgave is beschikbaar gesteld door Paramount Home Entertainment.

Lees meer

• Vorige: Cowboy Bebop: The Movie / Cowboy Bebop: Tengoku no tobira (LE) (DVD)
• Volgende: Clerks (DVD)