Caligula (Imperial Edition)

Plaats van handeling: het goddeloze Rome in de periode van 37-41 na Chr. Caligula Caesar (Malcolm McDowell) wordt de nieuwe Romeinse keizer, nadat hij zijn oom Tiberius Caesar (Peter O’Toole) heeft vermoord. Caligula is een ambitieus en ijdel man, die niets of niemand ontziet in zijn waanzinnige honger naar aanzien en macht. Als leider van het Romeinse Rijk drijft Caligula de spot met de gevestigde orde. De staatszaken doet hij spottend en met minachting af. Zijn tijd brengt hij door met sadistische perversiteiten en seksorgiën, waaruit ook de minachting voor allen die hem omringen af te leiden is. Caligula houdt vooral van zichzelf en van zijn zuster Drusilla (Teresa Ann Savoy), met wie hij een incestueuze relatie heeft. Hij trouwt met de beruchtste prostituee van Rome, Caesonia (Helen Mirren), die hem een kind schenkt. Na de dood van Drusilla nemen de waanzin en het perverse gedrag van Caligula uitzinnige vormen aan. Hieruit blijkt ook zijn angst voor de dood en het doodgaan. Door zijn krankzinnige gedrag wensen steeds meer Romeinen zijn dood.

Caligula is een film die je als recensent toch met enige gêne bekijkt. Want de ongecensureerde versie van Caligula bevat toch een aantal expliciete pornografische scènes. Het script van Caligula is geschreven door Gore Vidal, onder andere ook bekend van het historische epos Ben Hur. Hoewel Vidal de historie van dit stukje Romeinse tijdperk juist probeert weer te geven, zijn het vooral de gefilmde perversiteiten en seksscènes die de meeste aandacht trokken. Al geruime tijd voor de bioscooprelease was Caligula onderwerp van schandalen met onder andere geruchten over seksorgiën op de set. Geruchten die door de filmmaatschappij zeker niet ontkend werden en omwille van de publiciteit juist bewust waren ‘gelekt’.
Deze omstreden film kent verrassend genoeg grote namen als cast. Mensen als Malcolm McDowell, Peter O’Toole, Sir John Gielgud en Helen Mirren zijn toch respectabele karakteracteurs, waarbij de laatste twee zelfs bekend zijn als Shakespeare toneelspelers. De film werd geregisseerd door cultregisseur Tinto Brass en geproduceerd door Bob Guccione, uitgever van Penthouse. Naar verluidt heeft scriptschrijver Gore Vidal zich van het uiteindelijk resultaat gedistantieerd. De begintitels in de film maken melding dat het om een adaptatie gaat, gebaseerd op het script van Vidal. Ook regisseur Brass is het zo vergaan; hij staat als ‘director of photography’ op de titelrol. Brass heeft het oorspronkelijke script van Vidal willen verfilmen. Hoewel Brass ook wel een erotisch getinte film wilde maken, is het Guccione die de Romeinse seksfestijnen zo expliciet mogelijk in beeld wilde brengen. Giuccone en zijn Penthouse collega Giancarlo Lui staan in de titels genoemd als regisseur en producer van het toegevoegde materiaal. In de soms wat Shakespaeriaans aandoende scènes in Caligula zitten herhaaldelijk korte erotische en pornografische fragmenten die duidelijk later zijn toegevoegd. Giuccone geeft zelf aan dat het zijn doel was om een juiste weergave van deze tijdsperiode te geven. Een periode die zich zou kenmerken door verveling, perversiteiten en een minachting voor de medemens. Het lijkt echter eerder een ‘excuus’ voor het tonen van een aaneenschakeling van vele sadistische en perverse seksscènes. Wanneer je de film bekijkt is dat wat ook direct opvalt.
In de film wordt muziek gebruikt uit het klassieke Romeo en Juliet van Sergei Prokofiev en klassieke thema’s uit Spartacus van Aram Khachaturian. Deze laatste zal menigeen herkennen als de muziek van de degelijke Engelse TV-serie Onedin Line.

In 1979 is Caligula in een zwaar gecensureerde versie van ruim 90 minuten in de bioscopen verschenen. Door deze censuur was wel een tamelijk onsamenhangende film ontstaan. Dutch Filmworks heeft in 2001 Caligula uitgebracht op een “speciale double disc DVD editie”. Deze uitgave bevat de “volledige en ongecensureerde versie” van de film, die ongeveer 2½ uur duurt. Deze lange versie vind ik zelf tamelijk langdradig en onsamenhangend. Deze versie bevat wel talrijke weinig verhullende seksscènes. Je kunt onze recensie van deze uitgave hier teruglezen. Het is onze meest geraadpleegde recensie!

Video/Film Express brengt Caligula nu uit in een “3-DVD Imperial Edition”. Deze uitgave bevat de ongecensureerde ‘Guccione’ versie van de film, die trouwens zes minuten langer is dan de eerdere uitgave van Dutch Filmworks. Voor zover te beoordelen valt, bestaan deze zes minuten uit zeer expliciet verfilmde seksscènes. De nieuwe uitgave van Video/Film Express bevat ook een “alternatieve prerelease” versie van de film, die 153 minuten duurt. Deze versie is een poging van ene R.J. Buffalo om de originele versie van Tinto Brass te reconstrueren. In het begeleidende boekje bij deze DVD uitgave staat meer informatie over de reconstructie. De “prerelease” versie van de film die in deze uitgave is opgenomen is volgens Buffalo nog zeker niet de ‘definitieve’ versie van de film. Er schijnt erg veel origineel filmmateriaal onvindbaar te zijn. Deze “prerelease” versie heeft een andere editing van de scènes, waardoor er iets meer samenhang in zit. Ook deze versie bevat veel erotische en seksueel getinte scènes. Jammer genoeg ontbreekt de ruim 90 minuten durende ‘gecensureerde’ bioscoopversie van de film in deze “Imperial Edition” uitgave. Wat deze uitgave van Video/Film Express verder nog meer te bieden heeft, kun je hieronder lezen.

Beeldkwaliteit

De film heeft op deze uitgave een beeldverhouding van ongeveer 2.00:1 en staat anamorf op de DVD. Volgens de cover heeft deze uitgave een “nieuwe high definition transfer”. Om met het goede nieuws te beginnen, het beeld is zeker verbeterd ten opzichte van de eerdere DVD uitgave. De kleurbalans en ook de kleurverzadiging zijn beide verbeterd. Wat deze aspecten betreft oogt de film natuurlijker en mooier dan bij de vorige DVD uitgave. Ook de scherpte en detaillering zijn een tikkeltje beter. Je ziet nu wel beter dat de scherpte van het beeld per scène wat wisselt. Nog steeds oogt de film in zijn geheel tamelijk soft. Het is niet ondenkbaar dat het soft focus beeld deels een bewuste keuze is geweest. Het contrast en het zwartniveau zijn goed, tijdens scènes met weinig licht is alles nog goed te volgen. Filmgrain is nog steeds in het beeld zichtbaar, al is dit niet direct storend. Incidenteel is nog een spettertje in het beeld te zien. Samenvattend is het beeld zeker verbeterd en wordt de beeldkwaliteit waarschijnlijk beperkt door de tekortkomingen van het bronmateriaal. Beide versies van de film hebben nagenoeg dezelfde beeldkwaliteit. De film is verdeeld in 30 tracks. De ondertiteling (wit) staat goed geplaatst in het beeld.

Geluidskwaliteit

De Engelstalige soundtrack is bij beide versies van de film in zowel Dolby Digital 2.0 stereo (bitrate 224 kb/s) als in Dolby Digital 5.0 surround (bitrate 448 kb/s) te beluisteren. De soundtrack is voor deze nieuwe release ook opgepoetst en klinkt iets beter dan op de eerdere DVD uitgave. De soundtrack bestaat voornamelijk uit dialogen en (klassieke) muziek. Overige filmgeluiden zijn vrij beperkt. Tussen de DD2.0 en de DD5.0 soundtrack is gehoormatig weinig verschil. De soundtrack heeft de nadruk vooral op het midden van de voorste speakers liggen. De muziek heeft een redelijk stereobeeld. De dynamiek is beperkt met een beetje scherp klinkend hoog. Er zit redelijk wat laag in de soundtrack, waardoor de muziek net niet ‘blikkerig’ overkomt. Bij de DD5.0 track geven de surrounds de muziek een licht ruimtelijk karakter. Verder heeft de DD 5.0 track een vergelijkbaar geluidsbeeld als de DD2.0 track.

Extra's

Alle drie de DVD schijven hebben een statisch menuscherm met achtergrondmuziek. De extra’s zijn te vinden op alle DVD’s. De extra’s zijn van Nederlandse ondertiteling voorzien.

DVD-1

Bioscooptrailer 1 (2 min)
De bioscooptrailer.

Bioscooptrailer 2 (1 min)
Dit is een teasertrailer van de film

Bioscooptrailer 3 (1 min)
De trailer van de Amerikaanse gecensureerde versie.

Ongebruikt bonusmateriaal VS (31½ min)
Allerlei beeldfragmenten die niet gebruikt zijn. Beeld is anamorf geflaged, maar dit is niet correct. Het filmbeeld is duidelijk niet gerestaureerd met vele zichtbare beschadigingen, onjuiste kleuren en het regelmatig verspringen van het beeld.

DVD-2

Audiocommentaren
Onder de keuze setup vind je drie verschillende audiocommentaren bij de “alternatieve prerelease” versie van de film. Je hebt keuze uit het commentaar van Malcolm McDowell (samen met de producent van de documentaire Nick Redman), Helen Mirren (samen met filmcriticus Alan Jones en James Ellis Chaffin) en journalist Ernest Volkman (samen met Nathaniel Thompson). Met name het commentaar van Malcolm McDowell is de moeite van het beluisteren waard. Hij neemt geen blad voor de mond en is erg openhartig.

Verwijderde en alternatieve scènes (48 min)
Een grote collectie niet gebruikt filmmateriaal. Het zijn ruwe niet afgewerkte filmfragmenten en verlengde filmfragmenten. De scènes zijn apart te selecteren of aaneengesloten af te spelen via de ‘alles spelen’ optie.

DVD-3

Het maken van Caligula: Documentaire (62 min)
Een zeer uitgebreide documentaire uit 1981 over de film, met veel interviews met betrokkenen en beelden tijdens de opnames. Vooraf wordt een waarschuwing getoond dat de documentaire beelden bevat die door sommigen als schokkend of beledigend worden ervaren. Die waarschuwing is echt niet overdreven! In de documentaire wordt uitgebreid ingegaan op de seksscènes in de film en de reactie hierop van publiek en pers. Ook is duidelijk dat de film al tijdens de opnames een bepaald imago kreeg, iets dat door het bewust lekken van informatie door de studio alleen maar werd versterkt. Beeld- en geluidskwaliteit van de documentaire zijn matig.

Het maken van Caligula: Featurette (10 min)
Sterk verkorte versie van bovenstaande documentaire.

’My Roman Holiday’ met John Steiner (24½ min)
Een recent opgenomen interview met John Steiner die in Caligula de rol van Longinus speelt. Steiner kijkt niet met plezier terug op het maken van Caligula. Hij is tegenwoordig geen acteur meer, maar makelaar.

’Caligula’s Pet’ met Lori Wagner (28 min)
Lori Wagner is Penthouse Pet van de eeuw en speelde mee in Caligula. In dit recent opgenomen interview vertelt ze over haar rol in Caligula en de pornoscènes die zijn opgenomen nadat regisseur Tinto Brass de set had verlaten.

Tinto Brass: ‘De orgie van macht’ (34½ min)
Een interessant, nieuw opgenomen interview met regisseur Tinto Brass, de oorspronkelijke regisseur van Caligula en verantwoordelijk voor het merendeel van de scènes. Brass vertelt over het verschil in visie op de verfilming tussen hem en Guccione. Hij maakt hierbij een leuke beeldspraak. Brass wilde Caligula verfilmen vanuit de optiek ‘de orgie van macht’, waar Guccione de nadruk legde op ‘de macht van de orgie’.

Fotogalerijen
Met keuze uit een viertal galerijen met kleurenfoto’s van de film, zwart/wit foto’s van de film, beelden op de set en promotiematerialen.

Achter de schermen (80 min)
Met vijftien vervolgkeuzen geven, die allemaal bestaan uit B-roll opnamen op of rond de set. De vijftien keuzemogelijkheden geven bij elkaar een overzicht van de fimproductie; van aankomst Penthouse modellen in Rome tot en met een van de laatste scènes in de film. Screenshot 6 is van regisseur Tinto Brass op de set.

Boekje
Bij de set zit nog een 16 pagina’s tellend Nederlandstalig boekje met achtergrondinformatie over de film en de reconstructie en restauratie van de Tinto Brass versie van de film door RJ Buffalo.

Caligula was een schandaalsucces bij de oorspronkelijke release, vooral vanwege de niets verhullende wijze waarop de seksfestijnen van deze waanzinnige Romeinse keizer in beeld zijn gebracht. En ondanks dat het script in basis goed is en de cast uit steracteurs bestaat, is Caligula een film met een dubieuze reputatie geworden. Niet verwonderlijk, want de sadistische perversiteiten en seksfestijnen zijn expliciet in beeld gebracht.
Video/Film Express heeft Caligula uitgebracht in een luxe 3 DVD’s tellende “Imperial Edition”. Deze uitgave bevat de ongecensureerde uitgave en een gereconstrueerde versie van de film. Beide filmversies hebben opgeknapt beeld en geluid, dat een redelijk goede kwaliteit heeft. Daarnaast is een groot aantal extra’s opgenomen die meer informatie over de filmproductie geven. Een interessante uitgave van één van de meest besproken films van de afgelopen eeuw.

Deze uitgave is beschikbaar gesteld door Video Film Express.

Lees meer

• Vorige: Superhero Movie (Blu-ray)
• Volgende: Cirque du Soleil – Midnight Sun (Blu-ray)